Nadzór i kontrola w administracji publicznej. Czym się różnią i jak przebiegają?

Zachowanie porządku społecznego wymaga określenia zarówno norm i zasad, jak i sposobów ich regulacji z zachowaniem sprawiedliwości względem wszystkich obywateli. W niniejszym artykule poruszymy temat charakterystyki nadzoru i kontroli jako narzędzi do weryfikowania przestrzegania norm prawnych, a także, z czym się one wiążą i jak przebiegają.

Jakie zadania należą do administracji publicznej?

Słowo administracja pochodzi od łacińskiego słowa „ad ministro-”, co oznacza kierować lub rządzić, a także „ministrare-”, czyli służyć. Są to dwa pozornie sprzeczne odniesienia, które nawiązują do charakteru funkcji, jaką administracja publiczna pełni względem Państwa. Według definicji obecnej na oficjalnej stronie rządowej administrację publiczną rozumie się poprzez zespół czynności wykonywanych na rzecz dobra publicznego. Działania te są podejmowane przez różne organy, podmioty i instytucje, które postępować powinny zgodnie z konstytucją i uchwalonymi ustawami. Można powiedzieć, że administracją publiczną są wszystkie działania Państwa na rzecz dobra obywateli i ich przyszłości, które nie należą do ustawodawstwa ani sądownictwa. Na administrację rządową składają się 3 grupy podmiotów:

• administracja samorządowa,
• administracja rządowo-centralna,
• administracja państwowa niepodlegająca rządowi.

Podstawowe funkcje administracji publicznej

• Utrzymanie porządku i spokoju publicznego
• Świadczenie usług publicznych
• Regulacja rozwoju gospodarczego
• Organizacja działań społecznych na rzecz dobra publicznego
• Wykonywanie przepisów, a także kontrola i nadzór ich przestrzegania

Czym charakteryzuje się kontrola norm prawnych?

Cechą charakterystyczną procesu kontrolnego jest badanie zależności pomiędzy stanem istniejącym a stanem tak zwanym postulowanym. Uzyskane obserwacje przedstawiane są podmiotowi kontrolowanemu i innym podmiotom kontrolującym. W tym przypadku niezwykle istotne jest także ustalenie przyczyn ewentualnych odstępstw i rozbieżności. Do czterech podstawowych mierników kontroli należy celowość, legalność, rzetelność i gospodarność.

Kontrola prawna

Ten typ kontroli dotyczy wszystkich obywateli i administracji publicznej danego państwa. Jej zasięg jest szeroki i może być rozumiany w kontekście przedmiotowym lub podmiotowym. Ingerencja podmiotu kontrolującego powinna być wyraźnie oparta na podstawach prawnych. Co więcej, w tym zakresie rozróżnia się kontrolę zewnętrzną oraz wewnętrzną. Wewnętrzna przeprowadzana jest przez podmioty należące do tej samej struktury administracyjnej, natomiast zewnętrzna spoza tej struktury. Może być sprawowana przez sądy administracyjne, organy administracji publicznej, prokuratorów lub RPO i może być zupełna, lub ograniczona. Warto zauważyć, że kontrola jest sprawowana nie tylko przez podmioty administracyjne, ale także obywateli, którzy wybierają w tym celu zazwyczaj swoich przedstawicieli.

Cele kontroli

• Zwiększanie wiarygodności, sprawności i rzetelności administracji publicznej
• Minimalizowanie zjawisk w zakresie popełnionych niesprawiedliwości lub przeoczeń
• Zwiększenie ogólnego poczucia bezpieczeństwa wszystkich obywateli kraju
• Działanie prewencyjne względem wyżej wymienionych zjawisk

Cechy kontroli

• Bezstronność
• Fachowość
• Efektywność
• Proporcjonalność

Czym nadzór różni się od kontroli?

Można powiedzieć, że kontrola jest częścią nadzoru, na który składa się ponadto realna pomoc w modyfikacji działań podmiotu nadzorowanego. Nadzór może odbywać się w kontekście administracji rządowej, policyjnej lub działalności. Administracja rządowa jest scentralizowana i ujęta w formie nadzoru hierarchicznego. Działalność może być ograniczona przez prawo, a nadzór policyjny bezpośrednio ingerować względem działań podmiotu, który jest zewnętrzny wobec administracji publicznej.

Nadzór a kontrola

1. Kontrola jest formą obserwowania i badania istniejącego stanu rzeczy związanego z podmiotem kontrolowanym. Na podstawie tych obserwacji są formułowane wnioski, które następnie są przekazywane zarówno innym podmiotom kontrolującym, jak i podmiotowi kontrolowanemu. Kontrola może wskazywać na rodzaj uchybień i przedstawiać sposoby ich naprawy. Nie wzywa jednak do bezpośredniego poniesienia odpowiedzialności za wspomniane uchybienia. Kontrola to nic innego jak porównywanie rzeczywistości obecnej z rzeczywistością właściwą, przedstawioną w ustawie.
2. Nadzór natomiast przewiduje bezpośrednią ingerencję w działania podmiotu nadzorowanego. Może się ona objawiać poprzez pociąganiem do odpowiedzialności osób i nakazywania naprawy odstępstw ustawowych. Nadzór może mieć charakter prewencyjny (poprzez ustalenie ustaw) lub następczy (w formie wiążących zaleceń pokontrolnych. Co więcej, organ nadzorujący bierze odpowiedzialność za przebieg nadzoru podmiotu nadzorowanego.

Stopnie bezpośredniości i pośredniości władzy

Wpływ bezpośredniej kontroli na działalność organów kontrolowanych jest zależny od stopnia złożoności danej rzeczywistości. Im większa złożoność danej rzeczywistości, tym mniejszy bezpośredni wpływ ma władza na zmianę stanu faktycznego. Można powiedzieć, że władze kontrolne, oddziałują na podmioty kontrolowane w sposób pośredni i nie wypływają na zmiany rzeczywistości. Instytucje kontrolowane same muszą wprowadzić zalecone zmiany i zalecenie pokontrolne. Instytucje nadzorujące mają nieco większy obszar wpływu na zmianę postępowania organu kontrolowanego, jednak za wszystkie podejmowane decyzje ponoszą odpowiedzialność, łącznie z działaniami, których podejmie się podmiot nadzorowany w trakcie nadzoru. W przypadku nadzoru niezwykle istotne jest ustalenie cech danego przypadku, do których zalicza się zakres, pożądany skutek i sposób nadzoru. Nadzór może być administracyjny, budowlany, emerytalny, pedagogiczny i rodzicielski.

Cechy nadzoru

• Wpływa na rzeczywistość
• Ingeruje w działania podmiotu kontrolowanego
• Może pociągać do odpowiedzialności podmiot kontrolowany
• Bierze odpowiedzialność za działania swoje, jak i podmiotu kontrolowanego

FAQ

1. Czym jest kontrola względem administracji publicznej?

Administracja publiczna może być zarówno kontrolowana, jak i stanowić organ kontrolujący.

2. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy kontrolą a nadzorem?

Pomoc w realizacji właściwych działań przez organy administracji publicznej podmiotom kontrolowanym. Organ kontrolujący nie bierze odpowiedzialności za przebieg kontroli w przeciwieństwie do organu nadzorującego.

3. Jakie są rodzaje nadzoru?

Są 3 rodzaje nadzoru: ogólny, specjalistyczny, zwierzchni.

Konsultacje merytoryczne WSAA – https://administracjapodkontrola.pl/

Program sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.