Jak przeprowadzić sprawę spadkową u notariusza?

Postępowanie spadkowe można przeprowadzić w sądzie lub u notariusza. Obie ścieżki uzyskania formalnego potwierdzenia swoich praw do spadku różnią się wzajemnie. Nie zawsze jednak możliwe będzie skorzystanie z usług notariusza. Spadkobiercy mogą udać się do sądu i złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku lub wybrać wizytę w kancelarii notarialnej, której sporządzony zostanie akt poświadczenia dziedziczenia. W głównej mierze od indywidualnej sytuacji spadkobierców zależy, który wariant jest dla nich korzystniejszy.

Postępowanie o nabycie spadku przed notariuszem

Przepisy pozwalają przeprowadzić postępowanie spadkowe u notariusza, które co do zasady kończy się sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia. Aby mógł on w pełni wywoływać określone konsekwencje prawne, musi być następnie zarejestrowany w Rejestrze Spadkowym prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Dopiero wtedy czynności przeprowadzone w kancelarii notarialnej wywierają skutki prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Przeprowadzić postępowanie spadkowe może dowolnie wybrany notariusz. Warszawa jest miastem, w którym swoją siedzibę ma największa działająca w Polsce Izba Notarialna zrzeszająca na dzień dzisiejszy prawie 700 notariuszy. Kancelarie notarialne świadczą swoje usługi również w mniejszych miejscowościach, co pozwala każdemu potrzebującemu pomocy zwrócić się do notariusza o udzielenie porady prawnej.

Kiedy notariusz może potwierdzić dziedziczenie?

Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest możliwe, gdy dziedziczenie przebiega na podstawie testamentu holograficznego, notarialnego, urzędowego lub ustawy. Natomiast jeśli podstawą do objęcia spadku jest testament ustny, podróżny lub wojskowy to stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić tylko na drodze postępowania sądowego.

Czym jest protokół dziedziczenia i kiedy może być sporządzony?

Jednym ze sposobów uregulowania formalności związanych ze śmiercią bliskich jest stwierdzenie nabycia spadku u notariusza. Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia stanowi dokument pozwalający spadkobiercy udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia. Jednak zanim notariusz sporządzi ww. akt, należy spisać protokół dziedziczenia, w którym wyszczególnieni są spadkobiercy oraz wysokość ich udziałów w spadku (tzw. osoby zainteresowane). Do osób zainteresowanych zaliczani są:

• potencjalni spadkobiercy ustawowi,
• potencjalni spadkobiercy testamentowi,
• osoby, co do których spadkodawca poczynił zapisy windykacyjne.

Jeśli wszystkie osoby zainteresowane nie mogą jednocześnie zjawić się w kancelarii notarialnej, można sporządzić projekt protokołu dziedziczenia przed przystąpieniem do spisania protokołu dziedziczenia, który każdy z zainteresowanych musi zaakceptować poprzez złożenie oświadczenie przed dowolnie wybranym notariuszem. Status osoby zainteresowanej można utracić wskutek uznania za niegodnego dziedziczenia oraz poprzez odrzucenie spadku lub zapisu windykacyjnego.

Co zawiera protokół dziedziczenia?

Do stwierdzenia nabycia spadku konieczne jest spisanie protokołu dziedziczenia, który powinien zawierać m.in.:

• jednakowe żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez wszystkie osoby zainteresowane;
• informację o istnieniu osób, które upoważnione są do dziedziczenia;
• deklaracje o znanych testamentach spadkodawcy;
• informację, że w odniesieniu do spadku nie zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
• informację, że w odniesieniu do spadku nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia;
• oświadczenia o obywatelstwie spadkodawcy i jego miejscu zwykłego pobytu w momencie zgonu;
• pouczenie notariusza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

Akt poświadczenia dziedziczenia — czym jest i co zawiera?

Jeżeli nie zaistniały żadne przesłanki wykluczające spisanie protokołu dziedziczenia, można przystąpić do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, który legitymizuje wskazaną w nim osobę jako spadkobiercę. Poświadczenie dziedziczenia możliwe jest jedynie pod warunkiem uzyskania zgody wszystkich osób upoważnionych do dziedziczenia. Sporządzony dokument notariusz wprowadza za pomocą systemu teleinformatycznego do Rejestru Spadkowego. Akt poświadczenia notarialnego wprowadzony do Rejestru Spadkowego ma identyczną moc prawną co uprawomocnione orzeczenie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Co powinno się znaleźć w akcie poświadczenia dziedziczenia?

Notarialne poświadczenie dziedziczenia powinno zawierać m.in.:

• dokładną datę sporządzenia aktu,
• dane kancelarii notariusza,
• dane spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego PESEL,
• wymienienie spadkobiorców: ich imion i nazwisk oraz daty i miejsca urodzenia,
• wymienienie osób upoważnionych do zapisu windykacyjnego,
• adnotację o rejestracji aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym,
• podpis notariusza.

Kiedy notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia?

Notariusz nie sporządzi aktu poświadczenia dziedziczenia, jeśli:

• sprawa może być rozstrzygnięta na podstawie przepisów innych niż krajowe,
• został wcześniej sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
• podczas spisywania protokołu dziedziczenia wyszły na jaw fakty o osobach, które mogą zostać objęte postępowaniem spadkowym.

Jakie dokumenty musi posiadać notariusz, żeby sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia?

Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia na podstawie:

• dokumentów tożsamości spadkobiorców,
• odpisów aktów stanu cywilnego spadkobierców,
• odpisu aktu zgonu spadkodawcy,
• testamentu spadkodawcy (o ile był sporządzony),
• zaświadczenia o numerze PESEL spadkodawcy,
• numer księgi wieczystej, jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość.

Postępowanie spadkowe u notariusza — dział spadku

Kolejnym etapem postępowania spadkowego u notariusza jest dział spadku. Można go jedynie przeprowadzić, gdy między wszystkimi spadkobiercami istnieje konsensus co do podziału spadku. Dział spadku następuje w formie umowy. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, wtedy obligatoryjnie należy sporządzić umowę w formie aktu notarialnego. Umowę sporządza notariusz na podstawie dokumentów dostarczonych przez spadkobierców oraz zgodnych oświadczeń spadkobierców co do składu spadku i sposobu jego podziału.

Stwierdzenie nabycia spadku u notariusza a obowiązki podatkowe

Z chwilą zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza zaczyna bieg miesięczny termin, w którym to spadkobiorca ma obowiązek złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe na formularzu SD-3. Może to zrobić online poprzez Portal Podatkowy — podatki.gov.pl, wysyłając zeznanie pocztą lub odwiedzając urząd skarbowy.

Podobnie z resztą muszą uczynić osoby, którym przysługuje całkowite zwolnienie z podatku od spadków. Zstępni, rodzice, rodzeństwo i małżonek spadkodawcy muszą w terminie 6 miesięcy od zarejestrowania aktu poświadczenia, złożyć do urzędu skarbowego zeznanie podatkowe na formularzu SD-Z2.

Postępowanie spadkowe w sądzie

Sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza nie jest jedyną drogą, aby potwierdzić swoje prawa wynikające z dziedziczenia. Alternatywą jest stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu sądowym. W szczególności, jeśli spadkodawca zostawił kilka testamentów lub zachodzą obawy co do autentyczności testamentu.

Decydując się na rozstrzygnięcie na drodze sądowej, musimy wziąć pod uwagę to, że właściwym do rozpoznania sprawy o stwierdzenie nabycia spadku jest tylko sąd rejonowy, ostatniego zamieszkania spadkodawcy, a nie jak w przypadku postępowania u notariusza dowolnie wybrana kancelaria notarialna.

Ponadto postępowanie spadkowe w sądzie trwa znacznie dłużej niż u notariusza. Najpierw należy złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli złożymy wniosek do niewłaściwego sądu, spowoduje to automatyczne wydłużenie czasu rozstrzygnięcia naszej sprawy.

Następnie zostaje wyznaczony termin rozprawy, który może wynieść od 3 do 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Jeżeli strony postępowania są zgodne, możliwe jest wydanie przez sąd postanowienia końcowego już na pierwszej rozprawie. Po uprawomocnieniu się postanowienia należy zawnioskować o doręczenie odpisu postanowienia ze stwierdzeniem prawomocności.

Podsumowanie

Stwierdzenia nabycia spadku u notariusza jest mniej czasochłonnym procesem niż sądowe postępowanie spadkowe. Jeżeli notariusz dysponuje wszystkimi niezbędnymi dokumentami oraz nie ma wątpliwości co do ostatecznego kręgu spadkobierców, sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. To ile finalnie potrwa procedura związana z przeprowadzeniem postępowania spadkowego przed notariuszem, zależeć będzie w głównej mierze od terminów dostępnych u notariusza oraz skuteczności spadkobierców w pozyskiwaniu wymaganych dokumentów.